Français
Polski
Dora Brodsky, born Choel (1916-1991)
This photo, probably taken after the war, is from the private collection of Gérard Trokiner, Dora’s nephew.
———————————————————————————————–
Για τους Έλληνες αναγνώστες μας, μετά από το κείμενο στα γαλλικά παρατίθεται η μετάφραση στα ελληνικά.
—————————————————————————————
This biography is the result of a collaborative workshop project carried out in 2019 and 2020 by students from the Alexandre-Dumas high school in Saint-Cloud, to the west of Pairs. In addition to the file of documents provided by the Convoy 77 project team, the biography is based on consultation of the archives of the Police Headquarters, the civil registers in Saint-Cloud and Paris and an interview with Gérard Trokiner, Dora Brodsky’s nephew. Fortunée Choel’s correspondence is published in the Mémorial des vingt-quatre élèves juives du lycée Jules-Ferry déportées pendant la Seconde Guerre mondiale (Memorial of the twenty-four Jewish students from the Jules-Ferry high school deported during the Second World War )(1942-1944), published in 2015 under the supervision of Monique Epelbaum.
Dora Choel was born on May 15, 1916 in Salonika (currently Thessaloniki), in Greece. She was the daughter of Salomon Abraham Choel, a traveling merchant who was born in 1889 and Riquetta Magriso, born in 1888. Dora emigrated to France with her entire family, that is to say her parents, sisters and brother, to seek asylum at a time when anti-Semitic repression was becoming ever more frequent. Although their date of arrival in France remains uncertain, we know that Dora had a sister, Fortunée, born in Salonika 1924, who later appeared in the census of foreigners carried out in September 1931. At that time, she was living on rue Lacroix in the 17th district of Paris and was listed as a saleswoman.
On June 29, 1935, Dora Choel married Joseph Brodsky, who was also Jewish and was an engineer who had migrated to France from the Ukraine. Through this marriage, Dora obtained French nationality. For the first few years of their marriage, Dora and Joseph lived on rue Nollet in the 17th district of Paris. Then, shortly before the outbreak of the war, they bought an apartment in rue du Calvaire in Saint-Cloud, and it was there that Dora was arrested by the French police in 1944.
In an article about people who were the denaturalized by the Vichy regime, historian Bernard Laguerre points out that many Jews from Salonika were denaturalized, including children born in France, and demonstrates that the loss of their French nationality was could have been contributing factor in their deportation. It appears, however, that the Choel family was not subjected to such denaturalization measures.
Dora next appears in the Paris Police Headquarters records on February 28, 1942, in a report that says she was found in a public place after 8 p.m., in contravention of curfew regulations. It was the same year that her family, with the exception of Dora and one of her sisters, Mathilde, was deported to Auschwitz on Convoy 44, with a group of Jews of Greek origin from the Paris region. On November 8, 1942, when she had just been arrested and interned in Drancy, Fortunée, her 17-year-old younger sister, wrote a letter to Dora:
“My dear little Dora,
You must have heard from the concierge that we were all arrested. Don’t be upset. We’re well enough. Mom is crying a lot but we are consoling her as much as we can.
I hope we won’t be separated. We are to be deported this afternoon to an unknown destination. But be brave, soon we will be reunited. I hope that nothing has happened to you, dear big sister. So goodbye and kisses from the whole family. We will try to send you news as often as possible.
Signed: Fortunée”
We have limited information about the lives of Dora and Joseph Brodsky around that time. Her husband Joseph was able to assume the identity of his brother-in-law Maurice Ciline, who left for the United States with his wife Raymonde in 1939. Another letter from Fortunée Choel to her sister Mathilde, dated August 6, 1942, reveals that “Dora is still in the country with her husband.”
Dora was arrested at her home in Saint-Cloud on July 7, 1944[1], on the same day that her husband Joseph was arrested in Paris. She was transferred to Drancy on July 10, and then deported to Auschwitz on July 31 on Convoy 77. While in Drancy she was reunited with Joseph, as well as his sister Riquetta and his brother-in-law Abraham Michon: they were all deported together. Dora initially worked in a factory in Birkenau, then from November 1944 on in another factory in Kratzau (Chrastava, in the Czech Republic), from where she was liberated by Soviet troops in 1945. Repatriated to France on June 9, Dora was, along with her sister and brother-in-law, the only one of her family to have survived, Joseph having died a deportee. Another of her sisters, Mathilde, was able to escape deportation by taking refuge in the south of France, then in Spain and then in Morocco.
After the war, Dora moved back to rue du Calvaire and spent many years undertaking the necessary administrative steps to have her husband’s death during deportation recognized by the French state and to have him awarded her the distinction « Mort pour la France », meaning “Died for France”. She was later awarded, in 1953, a small pension as a political deportee and widow of a political deportee.
Dora moved on, recovered and tried to rebuild her life. In 1954, she gave birth to a son, René Léon, who sadly died just a few weeks later. Although she never remarried, she dated other men after the war. She was a saleswoman and opened a stationery shop.
Dora died on May 18, 1991, at the age of 75.
Her family members left us with an image of her as a strong, smiling, elegant woman, always fulfilled and full of energy and fulfilled, despite the trauma that she experienced when she was deported.
The photos come from the personal collection of Gerard Trokiner, her nephew, and were probably taken after the war.
[1] The archives also mention July 12, 1944 as the date of Dora’s arrest.
Ντόρα Χοέλ, σύζυγος Μπρόντσκι (1916-1991)
H φωτογραφία απέναντι, που τραβήχτηκε πιθανώς μετά τον πόλεμο, ανήκει στη συλλογή του ανιψιού της Ζεράρ Τροκινέ.
Αυτή η βιογραφία είναι το αποτέλεσμα των εργασιών του εργαστηρίου που πραγματοποιήθηκε το 2019 και το 2020 από μαθητές του γαλλικού Λυκείου Αλεξάντρ Δουμάς στο Σαιν-Κλου. Εκτός από τον φάκελο εργασίας που παρείχε η ομάδα του προγράμματος Convoi 77, η βιογραφία βασίζεται στα αστυνομικά αρχεία, στα ληξιαρχεία του Σαιν-Κλου και του Παρισιού καθώς και σε συνέντευξη με τον Ζεράρ Τροκινέ, ανιψιό της Ντόρας Μπρόντσκι. Η αλληλογραφία της Φορτουνέ Χοέλ δημοσιεύεται στο «Αφιέρωμα στη μνήμη των 24 Εβραίων μαθητριών του Λυκείου Ζυλ Φερρί που απελάθηκαν κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου (1942-1944)»[1], που εκδόθηκε το 2015 υπό τη διεύθυνση της Μονίκ Επελμπάουμ.
Η Ντόρα Χοέλ γεννήθηκε στις 15 Μαΐου 1916 στη Θεσσαλονίκη. Ήταν κόρη του Σαλομόν Αβραάμ Χοέλ, πλανόδιου πωλητή (γεννημένου το 1889) και της Ρικέτα Μαγκρίσο (γεννημένης το 1888). Η Ντόρα μετανάστευσε στη Γαλλία μαζί με ολόκληρη την οικογένειά της – γονείς, αδελφές και αδελφό – αναζητώντας άσυλο, σε μια εποχή που η αντισημιτική καταστολή όλο και αυξανόταν. Αν και η ημερομηνία άφιξής της στη Γαλλία παραμένει αβέβαιη, γνωρίζουμε ότι η Ντόρα είχε μια αδελφή, τη Φορτουνέ, γεννημένη στη Θεσσαλονίκη το 1924, της οποίας το όνομα εμφανίζεται τον Σεπτέμβριο του 1931 στον φάκελο απογραφής αλλοδαπών, με διεύθυνση κατοικίας στην οδό Λακρουά στο 17ο διαμέρισμα του Παρισιού και με καταγεγραμμένη απασχόληση αυτή της πωλήτριας.
Στις 29 Ιουνίου 1935 η Ντόρα Χοέλ παντρεύτηκε τον Τζόζεφ Μπρόντσκι, επίσης Εβραίο μετανάστη, μηχανικό από την Ουκρανία. Από αυτό τον γάμο η Ντόρα απέκτησε τη γαλλική υπηκοότητα. Η Ντόρα και ο Τζόζεφ πέρασαν τα πρώτα χρόνια του γάμου τους στην οδό Νολέ στο 17ο διαμέρισμα του Παρισιού. Λίγο πριν από το ξέσπασμα του πολέμου αγόρασαν ένα διαμέρισμα στο Σαιν-Κλου, στην οδό Καλβέρ, όπου η Ντόρα συνελήφθη από τη γαλλική αστυνομία το 1944.
Σε ένα άρθρο για τους αποπολιτογραφημένους του Βισύ ο ιστορικός Μπερνάρ Λαγκέρ επισημαίνει ότι η ομάδα των Εβραίων από τη Θεσσαλονίκη περιελάμβανε πολλούς αποπολιτογραφημένους, συμπεριλαμβανομένων παιδιών που είχαν γεννηθεί στη Γαλλία και επιχειρηματολογεί υπέρ του ότι η αποπολιτογράφηση μπορεί να έπαιξε ρόλο στην απέλασή τους. Εκ προοιμίου, ωστόσο, η οικογένεια Χοέλ δεν υποβλήθηκε σε διαδικασία αποπολιτογράφησης.
Το όνομα της Ντόρας εμφανίζεται στα αρχεία της Νομαρχιακής Αστυνομικής Διεύθυνσης Παρισιού στις 28 Φεβρουαρίου 1942. Συντάχθηκε επίσημη έκθεση, επειδή βρέθηκε σε δημόσιο χώρο μετά τις 8 μ.μ. κατά παράβαση των κανόνων απαγόρευσης της κυκλοφορίας. Την ίδια χρονιά η οικογένειά της, με εξαίρεση μια από τις αδελφές της, τη Ματίλντ, εκτοπίστηκε στο Άουσβιτς με το Convoi 44, στο οποίο είχαν συγκεντρώσει Εβραίους ελληνικής καταγωγής από την περιοχή του Παρισιού. Στις 8 Νοεμβρίου 1942, έχοντας μόλις συλληφθεί και εγκλειστεί στο Ντρανσί, η Φορτουνέ, η μικρή αδελφή της Ντόρας που ήταν τότε 17 ετών, έγραψε ένα γράμμα στη Ντόρα:
«Αγαπημένη μου Ντορούλα,
Θα πρέπει να έμαθες από τον θυρωρό ότι μας συνέλαβαν όλους. Μην ανησυχείς. Είμαστε αρκετά καλά. Η μαμά κλαίει πολύ, αλλά την παρηγορούμε, όσο μπορούμε.
Ελπίζω ότι δε θα μας χωρίσουν. Θα μας απελάσουν το απόγευμα προς άγνωστο προορισμό. Αλλά κουράγιο, σύντομα θα ξανασμίξουμε. Εύχομαι τουλάχιστον εσένα να μη σου έχει συμβεί τίποτα, αγαπημένη μου μεγάλη αδελφή. Εις το επανιδείν, λοιπόν, και φιλιά από όλη την οικογένεια. Θα προσπαθήσουμε να σας στέλνουμε τα νέα μας όσο πιο συχνά γίνεται.
Υπογραφή: Φορτουνέ».
Έχουμε ελάχιστες πληροφορίες για τη ζωή της Ντόρας και του Τζόζεφ Μπρόντσκι κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου. Ο σύζυγός της Τζόζεφ πήρε την ταυτότητα του κουνιάδου του Μορίς Σιλίν, ο οποίος πήγε στις Ηνωμένες Πολιτείες με τη σύζυγό του Ρεϊμόντ το 1939. Από μία άλλη επιστολή της Φορτουνέ Χοέλ προς την αδελφή της Ματίλντ με ημερομηνία 6 Αυγούστου 1942 μαθαίνουμε επίσης ότι «η Ντόρα βρίσκεται ακόμη στην εξοχή με τον σύζυγό της».
Η Ντόρα συνελήφθη στο σπίτι της στο Σαιν-Κλου στις 7 Ιουλίου 1944[2], την ίδια ημέρα με τον σύζυγό της Τζόζεφ, ο οποίος συνελήφθη στο Παρίσι. Μεταφέρθηκε στο Ντρανσί στις 10 Ιουλίου, πριν απελαθεί στις 31 Ιουλίου με το Convoi 77 στο Άουσβιτς. Στο Ντρανσί η Ντόρα επανασυνδέθηκε με τον Τζόζεφ, καθώς και με την αδελφή της Ρικέτα και τον γαμπρό της Αβραάμ Μισόν, και εκτοπίστηκαν όλοι μαζί. Η Ντόρα αρχικά εργάστηκε σε ένα εργοστάσιο στο Μπιρκενάου και στη συνέχεια, από τον Νοέμβριο του 1944, σε ένα άλλο εργοστάσιο στο Κρατσάου (Χραστάβα, Τσεχική Δημοκρατία), από όπου απελευθερώθηκε το 1945 από τα σοβιετικά στρατεύματα. Επαναπατρίστηκε στη Γαλλία στις 9 Ιουνίου. Η Ντόρα, μαζί με την αδελφή της και τον γαμπρό της, είναι οι μόνοι επιζώντες από την οικογένειά της από τα στρατόπεδα, καθώς ο Τζόζεφ πέθανε κατά την απέλαση. Η αδελφή της, η Ματίλντ, κατάφερε να διαφύγει και να μην απελαθεί βρίσκοντας καταφύγιο στη νότια Γαλλία και στη συνέχεια στην Ισπανία και το Μαρόκο.
Μετά τον πόλεμο η Ντόρα επέστρεψε στην οδό Καλβέρ και, για αρκετά χρόνια, διεξήγαγε διοικητικές διαδικασίες, για να αναγνωρίσει η γαλλική κυβέρνηση τον θάνατο του συζύγου της κατά την απέλαση και να του απονείμει τον τίτλο του πολίτη που «έπεσε για τη Γαλλία». ΄Ετσι το 1953 τής χορηγήθηκε μια μικρή σύνταξη ως πολιτικά εκτοπισμένης και χήρας πολιτικά απελαθέντος.
Η Ντόρα ξαναβρήκε τον εαυτό της και προσπάθησε να ξαναφτιάξει τη ζωή της. Το 1954 γέννησε έναν γιο, τον Ρενέ-Λεών, ο οποίος πέθανε λίγες εβδομάδες αργότερα. Κατά τη διάρκεια της μετέπειτα ζωής της έκανε σχέσεις αλλά δεν ξαναπαντρεύτηκε. Με την προηγούμενη εμπειρία της ως πωλήτριας άνοιξε ένα χαρτοπωλείο. Η Ντόρα πέθανε στις 18 Μαΐου 1991 σε ηλικία 75 ετών.
Οι συγγενείς της μάς έδωσαν την εικόνα μιας δυνατής, χαμογελαστής, κομψής γυναίκας, που ήταν πάντα δυναμική και χαρούμενη, παρά το τραύμα της απέλασης.
Οι φωτογραφίες προέρχονται από το προσωπικό αρχείο του Ζεράρ Τροκινέ, του ανιψιού της, και τραβήχτηκαν πιθανότατα μετά τον πόλεμο.
[1] Mémorial des vingt-quatre élèves juives du lycée Jules-Ferry déportées pendant la Seconde Guerre mondiale (1942-1944)
[2] Τα αρχεία αναφέρουν επίσης την 12η Ιουλίου 1944 ως ημερομηνία σύλληψης της Ντόρας.
Joli travail ! Je me permets d’ajouter, pour les personnes que cela intéresserait, que Dora a perdu en déportation Léon (Juda ou Yuda Léon) CHOEL, son frère né en 1922, Allègre (née en 1920) et Fortunée (née en 1924) CHOEL, ses sœurs, ainsi que ses parents, évoqués dans la biographie. Ces 5 personnes résidaient officiellement 36, rue Lacroix dans le XVIIe arrondissement de Paris.