Lajbus MANOWICZ

BIOGRAPHY of Lajbus MANOWICZ, researched and written by Alice Duchesnes, M1 Archives 2017-2018, under the supervision of Professor Marie-Anne MATARD-BONUCCI, Université Paris 8, Vincennes-St Denis
The photo opposite is taken off the receipt for his request for a national I.D. card in 1927.
 
The spelling of the names Lajbus Manowicz which is used in this biography comes from his dealings with the French administration, i.e. the traces he left in the archives.
Lajbus’s life was deeply bound up with his family and cannot be written without including them: Sarah, his wife; their two sons, Henri and Joseph, with whom they were deported; and Isidore, their first-born son, who died in 1938.
Lajbus Manowicz, born on June 7, 1897 in Strykow, Poland to Elie Manowicz (1870 – ?) and Rachel Blimbaum (1868 – ?), arrived in France in March 1920 in the company of Sarah Pytel, born on August 27, 1897 to Schème Pythel and Anne Esther Koutas, also from Strykow, and on November 10^th of that year they had their first son, Isidore Isaac^[1].
The itinerary of this Russian couple before their arrival in France in 1920 [2], is quite fuzzy. Following a misunderstanding on application  at the Russian consolate for an identity card on March 24, 1920 it was stated that Lajbus was a war prinsoner in 1916 and then a civilian in Kehl, Germany for two years. That was to prove false, but it can be supposed that Lajbus spent some time in Germany before coming to France, which would partly explain how the mistake arose^[.3].
On April 10, 1920, barely a month after he arrived in Paris, the Paris Police Préfecture ordered Lajbus to leave French territory for Brussels. For nearly a year and a half he disappeared from police records, living on the rue Jouy with Sarah and Isidore and working for the tailor Wakermann (rue du Faubourg Saint Martin). On March 2, 1921 he was reported by the police department’s bureau of surveillance of furnished accommodations, and the authorities once again told him to leave France. This time, he declared, he went as told to the Belgian border on March 19^th, but having no passport he was turned back and returned to Paris. Then he had four days to get himself a passport and get out. He hid out again in a furnished room located on the rue Laghouat and changed his first name to Labisch, profession mechanic, born on February 27, 1897. But he was discovered on March 22. On April 18 he went to the Préfecture, declaring that he had contacted the Polish consulate in order to obtain passports, but he had no birth certificate, without which the procedure entailed a charge of 720 francs, an exorbitant sum for a couple with a modest income and a 5-year-old child. He asked for an 8-week delay. This cat-and-mouse game with the police was most probably a ploy to stay with his companion and his son and not have to leave alone.^[4]
While trying to dodge expulsion his name was altered from Leibocesh to Leibousk, then Labisch. Thence came the name regularly used by the administrative services for over twenty years: Lajbus (or Labjus when the agents misspelled it).
The details of the following months are not precisely known, but on July 4, 1921 Lajbus and Sarah for the first time declared their residence in Paris. The couple got married on July 13, 1925 in the town hall of Paris’s 18^th district^[5] and affirmed having lived for more than two years on the impasse Letort. A few months afterwards, on January 19, 1926, another son Henri was born, followed by Joseph several years later, on November 29, 1934.
In a report dated December 1929 the Préfecture at last decided that given the “information gathered and his family situation” Lajbus and his wife could be naturalized, which took place on the following May 2^nd[6].
On December 17, 1938 Isidore’s death was certified, but for reasons unknown^[7].
From September 14 to September 23, 1939 Lajbus was mobilized in the 29th infantry regiment^[8].
On May 14, 1941 in a report on “Jewish businesses” the General Commissariat for Jewish Matters decreed Lajbus’s commerce — a stand for men’s clothing on the market at 134 rue Michelet in Saint-Ouen — to be “of no economic interest” and therefore “to be liquidated at once and without delay”^[10]. This aryanization was carried out by a provisional administrator, a Monsieur Schuttler, who sold the place and what merchandise was left on August 12, 1941 to Nestor Grolleau, a French “Aryan”, who was certified “no relation of the Israelite“^[11].
After his commerce was liquidated Lajbus worked at home, 102 rue Doudeauville in the 18th district, as a tailor for the Fagebaum firm^[12].
In 1943 an enquiry was opened to find out whether the Manowiczes could keep their French citizenship or if they should be denaturalized. On October 5th a Paris Police Préfecture report recommended their citizenship should be maintained^[13].
On July 23, 1944 they were all four — Lajbus, Sarah, Henri and Joseph — arrested and interned in the Drancy camp until their deportation on July 31st in convoy 77. None of them were to come back.
Upon their arrival at Auschwitz Lajbus and Joseph were sent directly to the gas chambers[14]. As for Sarah, she was let into the camp with Henri, who was sent off on October 28^th to Stutthof and then to Hailflingen in November. He was declared dead on December 29, 1944, supposedly of some heart failing and was probably incinerated in the crematorium of the Reutlingen cemetery^[15].
Their names are today inscribed on the Wall of Names of the Mémorial of the Shoah next to Laybus, probably a cousin of Lajbus’s, with whom he is often confused. (Laybus was also a tailor born in Strykow)^[16]. No doubt on account of this cousin, Lajbus’s name was regularly changed to Laybus until it was completely Gallicized to Léon in his file at the Ministry for Veterans.
In 1948 Maszek (aka Maurice) Bocian, who claimed to be Lajbus’s first cousin, launched the procedure for him and his family to be recognized as “never returned” and to at last establish their death certificates^[17]. He also asked to recuperate the merchandise and the business that Lajbus had owned^[18]. Moszek Bocian, through his lawyer, Monsieur Fischgrung, succeeded in recovering the goods of which Lajbus was dispossessed, and although he was not given back the market spot, he was allotted 1,000 francs per month to pay rent on it.
Today their death certificates can be found in the register of the 18th district of Paris that covers July 1944 to August 21, 1944^19] , at numbers 3404 bis (Joseph), 3405 bis (Henri), 3406 bis (Lajbus) and 3407 bis (Sarah). Their names were added in 1949, handwritten in the margin and marked “bis”, having no true place in the register. They are said to have “died at Drancy on July 31, 1944”.
^[1] Report by the bureau of aliens of the Domestic Intelligence Service, June 10, 1943, file Ia135 n°16812 of the Paris Préfecture of Police
[2] Poland was divided up from 1772 to 1918 between the Russian Empire, Prussia, and Austria. Strykow was located in the Russian section after 1795. In 1920 Poland recovered its independence (June 1919, Little Treaty of Versailles) and remained in conflict with Russia, with the Soviet-Polish War beginning shortly thereafter (1919-1921).  After the German, Slovak and Russian invasions in 1939 the country was again parceled out, which explains some of the administrative problems to come.
^[3] Certificate from the Russian Consulate, March 24, 1920, file Ia135, Ibid.
^[4] A dozen Police Préfecture reports between April 10, 1920 and May 1921, file Ia135, Ibid.
^[5] Act n°2212, register18M542, Civil Status, Paris Archives
^[6] Dossier Ia135, Ibid.
^[7] Act n°4903, register 18D374, Civil Status, Paris Archives
^[8] Report by the aliens bureau of the Domestic Intelligence Service of June 10, 1943, file Ia135, arch.cit.k
^[9] 48^th slide, report of May 14, 1941, by MIC/AJ/38/891, National Archives
^[10] 21^st slide, report of November 18, 1942, by the General Commissariat for Jewish Matters  MIC/AJ/38/891, Ibid.
^[11] 34^th slide by MIC/AJ/38/891, Ibid.
^[12] Report by the Domestic Intelligence Service of June 10, 1943: “former merchant of men’s clothing, 136 avenue Michelet in Saint-Ouen, the person concerned has been working at his home for about a year as a tailor for the Fagenbaum firm” file Ia135, arch.cit.
^[13] Dossier Ia135, Ibid.
[14] As they did not enter the camp, they had no I.D. number.
^[15] Archives of Bad Arolsen
^[16] Dossier FRAN107_F_9_5714_190879_L, archives of the Mémorial of the Shoah
^[17] Dossiers 63.873, 63.874, 63.875 et 63.876, Archives of the Historical Defence Service, Caen
^[18] Acts n°12098 register 1994W7 and n°8172 register 47W74, Decree of restitution of despoiled goods, Paris Archives
^[19] Register 18D397, Civil Status, Paris Archives[:pl]

Lajbus MANOWICZ

biografia przygotowana przez Alice Duchesnes, M1 Archives 2017-2018, pod kierunkiem prof. Marie-Anne MATARD-BONUCCI, Uniwersytet Paris 8, Vincennes-St Denis, Francja.
Zdjęcie obok pochodzi z pokwitowania złożonego przezeń wniosku o dowód osobisty z 1927 roku.
Pisownia nazwiska i imienia Lajbusa Manowicza, przyjęta w tej formie w niniejszej biografii, odzwierciedla jego relacje z administracją francuską, a więc ślady, które pozostawił w archiwum.
Życie Lajbusa jest głęboko związane z życiem jego bliskich i nie może zostać opisane z pominięciem jego żony Sary, dwóch synów Henri’ego i Josepha z którymi zostali deportowani, oraz Isidore, pierwszego syna, który zmarł w 1938 roku.
Lajbus Manowicz, urodzony 7 czerwca 1897 r. w Strykowie w Polsce jako syn Eliasza Manowicza (1870 – ?) i Racheli Blimbaum (1868 – ?), przybył do Francji w marcu 1920 r. w towarzystwie Sary (fr. Sarah) Pytel, urodzonej także w Strykowie 27 sierpnia 1897 r. córki Schème Pythel i Anny Estery Koutas. 10 listopada tego samego roku urodził się ich pierwszy syn, Isidore Isaac [1].
Gdy przybyli do Francji, oboje byli narodowości rosyjskiej [2]. Ich życie przed 1920 rokiem pozostaje bardzo niejasne: w wyniku nieporozumienia w konsulacie rosyjskim 24 marca 1920 roku, gdy ubiegali się o dokument tożsamości, stwierdza się, że Lajbus został jeńcem wojennym w 1916 roku i przez dwa lata przebywał w Kehl w Niemczech jako cywil. Jak się później okaże, była to nieprawda, ale można założyć, że Lajbus przejeżdżał przez Niemcy w drodze do Francji, co częściowo tłumaczyłoby przyczynę tego nieporozumienia [3].
10 kwietnia 1920 r., zaledwie miesiąc po jego przyjeździe do Paryża, Prefektura paryska poprosiła Lajbusa (który nazywał się wówczas Leibocesh) o opuszczenie terytorium Francji i udanie się do Brukseli. Na prawie półtora roku zniknął z policyjnych rejestrów, mieszkając przy rue Jouy z Sarą i Isidorem i pracując dla krawca Wakermanna (przy rue du Faubourg saint Martin). W dniu 2 marca 1921 r. został zgłoszony przez wydział Policji nadzorujący mieszkania na wynajem (Service des Garnis), a władze ponownie poprosiły go o opuszczenie Francji. Tym razem twierdzi, że 19 marca pojechał zgodnie z planem na granicę belgijską, bez paszportu, oświadcza, że został zawrócony i wraca do Paryża: ma cztery dni na zdobycie paszportu i opuszczenie terenu kraju. Ukrywa się ponownie w mieszkaniu na wynajem zlokalizowanym przy rue Laghouat i zmienia swoje imię na Labisch, przedstawia się jako mechanik urodzony 27 lutego 1897 roku, ale zostaje wykryty 22 marca. W dniu 18 kwietnia udaje się do Prefektury i oświadcza, że złożył wniosek do Konsulatu RP w celu uzyskania paszportów, ale nie posiada swojego aktu urodzenia, co jest konieczne, aby procedura ta była bezpłatna. Rzeczywiście, kwota 720 franków wydaje się olbrzymia dla pary o skromnych dochodach z 5-miesięcznym dzieckiem. Prosi o przedłużenie terminu o 8 tygodni. Jest bardzo prawdopodobne, że ta gra w kotka i myszkę z policją była próbą pozostania ze swą towarzyszką życia i synem, by nie musiał wyjeżdżać sam. [4]
Nazwisko zostaje zmienione z Leibocesh na Leibousk, następnie na Labisch, aby uniknąć wydalenia. Stąd weźmie się imię powszechnie używane przez służby administracyjne przez ponad dwadzieścia lat: Lajbus (lub Labjus, gdy funkcjonariusze popełniali błąd ortograficzny).
Szczegóły dotyczące kolejnych miesięcy nie są dokładnie znane, ale 4 lipca 1921 roku Lajbus i Sarah po raz pierwszy oświadczyli, że mieszkają w Paryżu. Małżonkowie pobierają się 13 lipca 1925 roku w merostwie 18. dzielnicy Paryża [5] i zaświadczają, że mieszkają od ponad dwóch lat przy Impasse Letort. Parę miesięcy później, 19 stycznia 1926 roku, urodził się Henri, a kilka lat później, 29 listopada 1934 roku, Joseph.
W raporcie z grudnia 1929 r. Prefektura stwierdza w końcu, że ze względu na „zebrane informacje i sytuację rodzinną” Lajbus i jego żona mogą zostać naturalizowani, co nastąpi 2 maja kolejnego roku [6].
17 grudnia 1938 r. Isidore został uznany za zmarłego; nie znamy przyczyn tego stanu rzeczy [7].
Od 14 do 23 września 1939 r. Lajbus był zmobilizowany w 29. pułku piechoty [8].
14 maja 1941 r. Generalny Komisariat ds. Kwestii Żydowskich w sprawozdaniu o „firmie żydowskiej” zarządził „natychmiastową i bezzwłoczną likwidację” [9] sklepu Lajbusa, uznanego za „niemający znaczenia ekonomicznego” [10]: był to stragan przy 134 rue Michelet w Saint-Ouen, gdzie sprzedawał odzież męską. Aryzację tę przeprowadził tymczasowy zarządca, p. Schuttler, który 12 sierpnia 1941 r. sprzedał miejsce i pozostałe towary francuskiemu „aryjczykowi” Nestorowi Grolleau, posiadającemu zaświadczenie o „braku powiązań z rzeczonym Żydem” [11].
Po likwidacji swojego sklepiku Lajbus pracował w domu, pod adresem 102 rue Doudeauville w 18. dzielnicy, jako krawiec firmy Fagenbaum [12].
W 1943 r. wszczęto śledztwo w celu ustalenia, czy Manowicze mogą zachować obywatelstwo francuskie, czy też powinni zostać go pozbawieni: 5 października raport z paryskiej Prefektury policji zdecydował o utrzymaniu ich naturalizacji [13].
W dniu 23 lipca 1944 r. wszyscy czworo, Lajbus, Sarah, Henri i Joseph, zostali aresztowani i internowani w obozie w Drancy do 31 lipca oraz deportowani w transporcie 77; żadne z nich nie powróciło.
Po przybyciu do Auschwitz, Lajbus i Joseph zostali wysłani bezpośrednio do komór gazowych [14]. Jeśli chodzi o Sarę, wchodzi ona do obozu z Henrim, który zostanie przeniesiony do Stutthofu (28 października), a następnie w listopadzie do Hailflingen. Został uznany za zmarłego dnia 29 grudnia 1944 r. z powodu domniemanej choroby serca i miał zostać skremowany w krematorium na cmentarzu w Reutlingen [15].
Ich imiona widnieją obecnie na Ścianie Pamięci Shoah, obok Laybusa Manowiecza, prawdopodobnie kuzyna Lajbusa, z którym jest często mylony (Laybus był bowiem także krawcem i urodził się w Strykowie) [16]. Prawdopodobnie z powodu tego kuzyna, imię Lajbusa jest regularnie zmieniane na Laybus, aż do momentu, gdy zostanie całkowicie zmienione na francuskie imię Léon w jego aktach w Ministerstwie ds. Weteranów.
W 1948 r. Moszek (znany jako Maurice) Bocian, twierdzący, że jest kuzynem pierwszego stopnia Lajbusa, wszczął postępowanie o uznanie go i jego rodziny za „tych, którzy nie powrócili”, aby ostatecznie sporządzić ich akty zgonu[17]. Wystąpił również o zwrot zajętego mienia, aby odzyskać towary i sklepik będące własnością Lajbusa.[ 18] Moszek Bocian, dzięki swojemu adwokatowi, panu Fischgrungowi, zdołał odzyskać zajęte towary należące do Lajbusa; lokal nie został mu zwrócony, ale za jego wynajem otrzymywał będzie 1000 franków miesięcznie.
Obecnie ich akty zgonu znajdują się w rejestrze 18 dzielnicy Paryża za okres od lipca 1944 r. do 21 sierpnia 1944 r.[19] , pod numerami 3404 bis (Joseph), 3405 bis (Henri), 3406 bis (Lajbus) i 3407 bis (Sarah): ich nazwiska zostały dodane w 1949 r., są napisane odręcznie, na marginesie i oznaczone jako „bis”: jak wszyscy deportowani z transportu 77, nie mają prawdziwego miejsca w rejestrach i „zmarli w Drancy 31 lipca 1944 r.”.
^[1] Raport Sekcji ds. Cudzoziemców wywiadu (Renseignements Généraux) z dnia 10 czerwca 1943 r., dossier Ia135 nr 16812 paryskiej Prefektury Policji.
[2] W latach 1772-1918 Polska podzielona była pomiędzy Cesarstwo Rosyjskie, Prusy i Austrię. Od 1795 r. Stryków znajdował się w części rosyjskiej. W 1920 r. Polska odzyskała właśnie niepodległość (czerwiec 1919 r., mały traktat wersalski) i pozostawała w konfliktowych stosunkach z Rosją, ponieważ wkrótce potem wybuchła wojna polsko-radziecka (1919-1921). Po inwazji niemieckiej, słowackiej, a następnie rosyjskiej w 1939 roku, kraj został ponownie podzielony. Tak więc Lajbus i Sara urodzili się na terytorium Rosji, stali się Polakami, a następnie ponownie Rosjanami, co tłumaczy pewne przyszłe trudności administracyjne.
^[3] Zaświadczenie z konsulatu Rosji z dnia 24 marca 1920, dossier Ia135, Ibid.
^[4] Tuzin raportów Prefektury Policji w okresie od 10 kwietnia 1920 do maja 1921, dossier Ia135, Ibid.
^[5] Akt nr2212, rejestr 18M542, Urząd Stanu Cywilnego, Archiwa Miasta Paryża
^[6] Dossier Ia135, Ibid.
^[7] Akt nr4903, rejestr 18D374, Urząd Stanu Cywilnego, Archiwa Miasta Paryża
^[8] Raport Sekcji ds. Cudzoziemców wywiadu (Renseignements Généraux) z dnia 10 czerwca 1943, dossier Ia135, arch.cit.k
^[9] 48 slajd, raport z dnia 14 maja 1941, MIC/AJ/38/891, Archives Nationales
^[10] 21 slajd, raport Generalnego Inspektoratu Spraw Żydowskich z dnia 18 listopada 1942, MIC/AJ/38/891, Ibid.
^[11] 34 slajd MIC/AJ/38/891, Ibid.
^[12] Raport wywiadu (Renseignements Généraux) z dnia 10 czerwca 1943, „ były handlarz ubiorami męskimi, 136 avenue Michelet w Saint Ouen, zainteresowany pracuje od prawie roku w domu jako krawiec dla firmy Fagenbaum”, dossier Ia135, arch.cit.
^[13] Dossier Ia135, Ibid.
[14] Nie wchodzą do obozu, nie mają więc numeru identyfikacyjnego
^[15] Archiwa Bad Arolsen
^[16] Dossier FRAN107_F_9_5714_190879_L, archiwa Muzeum Pamięci Shoah (Mémorial de la Shoah)
^[17] Dossier 63.873, 63.874, 63.875 et 63.876, Archiwa Działu Historycznego Ministerstwa Obrony (Archives du Service Historique de la Défense), Caen
^[18] Akta nr12098 rejestru 1994W7 oraz nr 8172 rejestru 47W74, Rozporządzenie o zwrocie skonfiskowanych aktywów, Archiwa Miasta Paryża
^[19] Rejestr 18D397, Urząd Stanu Cywilnego, Archiwa Miasta Paryża