Isaak (or Isaac) Gerszon Jacques JAKUBOWICZ

 
We are Kinga Dubel, Marta Danek and Róża Majchrzak. We study French at the bilingual high school no. 1 in Poznan, Poland. Together with Ms. Anna Klinger, our French teacher, we had the opportunity and good fortune to participate in the “Convoy 77” project.
The day that we saw the photo of young Isaak, who was born less than 100 miles (150 km) from Poznan, we began to think about him and to look for information about his life, which ended so soon.
Thanks to the power of the internet we made contact with Isaak’s nephew, Mr. Gerard Jakubowicz, who provided us with some information about him and his relatives. Thank you very much! He called him his “Uncle Jacques” and for this reason we decided to call him by both first names.
The aim of our project was to retrace Isaak’s life, partly to broaden our historical knowledge and to improve our French language skills, but above all to make people think, to never again allow such atrocities, to never again remain indifferent and to never forget. As Zofia Nalkowska wrote in 1946, “people inflicted this fate on people” (“Ludzie ludziom zgotowali ten los”).
We made use of some documents from the “Convoi 77” website as well as freely accessible texts and photos from the geni.com website and various other sources, which are noted in the references section below.
Isaak Jacques Jakubowicz was born on December 17, 1922 in Kalisz, Poland. Little is known about his childhood or his youth. He was the youngest child of Hanoch/Jacob and Brandla/Bronia/Bradjal. He had a brother, Charles Szaja, born in 1914, and a sister, Hélène Chaja/Fradela/Charlotte Lewinger, born in 1919.
Translator’s note: The following texts in bold italics refer to the images that appear at the end of the biography, in the order in which they appear. The description is given in English but the file names are in French. The first two photos are of Jacques, taken in 1942.

Family tree (1_annexe_arbre généalogique)

Charles and Helène in Kalisz, in 1921 (2_annexe_Charles_Helene_Kalisz_1921)

 

Kalisz and its Jewish community

The Jakubowicz family lived in the Wielkopolska region in the western-central part of the country, initially in Sieradz and then in Kalisz, a town about 35 miles (55 km) away. In Kalisz, the Jews mainly lived in an area surrounding the famous Rozmarek Square, or “horse market” in Yiddish. In 1908 fourteen thousand Jews lived in the town, which had a total population of almost forty thousand. They therefore accounted for about 35% of the total population. It was a very active community, whose members participated in a variety of activities: sports, amateur theatre, music and teaching. They formed associations such as the “Jewish Gymnastics and Sports Association” and the “Association of Jewish colleges”» (
Jewish culture played an important role in the town. A wooden synagogue in the middle of the Jewish quarter was founded in 1358 by King Kazimierz Wielki (Casimir III the Great). In the 17th century it was rebuilt in stone, in 1852 it was damaged by a fire and then in 1878 it was damaged during rioting. In 1939 the Nazis ransacked it and then in 1940, in order to humiliate the Jews, they forced them to demolish it.
There are now several monuments commemorating the Jewish community in Kalisz, such as plaques with inscriptions in Polish, Hebrew and English, which refer to the presence of the Jews in the city over the centuries. In addition, some contemporary artists have designed some architectural features to remind us of this co-existence in the community. There is also a cemetery, which was reconstructed using gravestones that were recovered from the Rypinkowski Canal after the war.
The town of Kalisz is also known for the Charter of Kalisz, the “General Charter of Jewish Freedoms”, published on September 8, 1264 by the Duke of Great Poland, Bolesław Pobożny (Boleslas the Pious). The Charter guaranteed the personal liberties and security of the Jews. It was ratified by the following Polish kings:  Casimir III in 1334, Casimir IV in 1453 and Sigismund I in 1539.
There was a Jewish school in Kalisz (Żydowskie Gimnazjum Koedukacyjne) at 13, Kiliński street. The school was opened in 1920 and remained in operation until 1939. The curriculum was the same as that of the public schools but there were some additional subjects: Hebrew, Jewish history and Talmud studies (2). The building is now a branch of the Statistics Bureau.
Isaak’s nephew told us that the family was not very religious and that his father, Charles, had gone to Polish schools. At that time, in the late 1920s and early 1930s, some Jews from Poland were in the process of integrating into Polish society.

Charles at the Polish school in Kalisz, in around 1925 (3_annexe_Charles_ecole_polonaise_Kalisz_vers_1925)

In the school photo, Charles is sitting to the left of the teacher.
We have some information about Hanoch, the father of the family, given by his great-granddaughter:
He lived in Poland until 1928.  He was a craftsman then, and did embroidery on a frame. He was a man who respected the Jewish holidays, but did not follow Jewish customs to the letter: we can see this in photos of him, where he is wearing neither a beard nor a hat. He came to France a few years earlier than his family, to settle in and to look for work. I know from my father that he worked in Besançon and Lyon. At that time, he often came to Roanne where there was already a Jewish community with the same background. Thérèse Kott, who knew him at that time, told me that he was extremely well brought up. He died of leukemia in 1933(3).
While searching for information about the photographic studio from which the photo of Jakob Jakubowicz (4_photo_annex) originally came, we discovered that the “Dyzma” workshop was one of two well-known studios in Kalisz. Its owner was called Boretti and the name is still known in the town. Thanks to him, we have a wonderful picture of Isaak’s father, who appears to have taken meticulous care of his appearance (4).
In France
Henoch Jakubowicz left for France at some point, but we do not know when exactly. His family followed him a few years later. Thus, on August 20, 1932, at the age of 10, Isaak arrived in Roanne with his mother, Brandla Jakubowicz, and his brother and sister.

The three children in Roanne in 1933 (5_annexe_les_trois_enfants_à_Roanne_1933)

They must have missed their father. Alas, the following year he died of leukemia.
The family lived at two different addresses in Roanne: 62, rue du Canal and 7, rue Burdeau.
At the age of 15, the young Jacques began work as an apprentice locksmith. We do not know why but, according to the attached work record, he only worked for one day at the workshop in question.

Jacques’ work record, dated 1937 (6_annexe_livret_du_travail_1937)

Having reached the age of majority in 1940, Jacques applied for naturalization. The government had enacted a law on July 22, 1940, which updated the nationality law of August 10, 1927. This had widened the scope for the acquisition of French nationality.

1960s Request for the title of political deportee, mentioning Jacques’ request for French nationality in 1940 (7_annexe_information_sur_la_demande de naturalisation)

Thanks to the kindness of Mr. Gerard Jakubowicz we were able to obtain a copy of yet another important document, the identity card issued to on March 17, 1941 Jacques (the one with the photo!), a Jewish locksmith and mechanic of Polish nationality.

Jacques’ identity card, dated 17.03.1941 (8_annexe_carte_identite_17.03.1941)

One can just imagine the life of a young boy who wanted to meet new friends, to travel, and to get to know his new homeland. A photo taken at the Pont de Presles in the Ile-de-France on June 22, 1941 includes seven young people, with Jacques in the middle, smiling slightly with his arms around his friends’ shoulders.
As one member of the Jakubowicz family noted, the photo was taken on the day that the Third Reich invaded the Soviet Union, in what was known as Operation Barbarossa.

Photo of Jacques and his friends, 22.06.1941 (9_annexe_ Jacques_avec_ses_amis_ 22.06.1941)

Let us pause for a moment and look at the philosophical reflections in our hero’s diary, written on Saturday, January 10, 1942:
The war has turned my way of life upside down (…) It seems to me that I carry a burden on my shoulders and in my heart (…) My brain refuses to think, all the ideas get blurred and there remains only a black hole, yet in this darkness I feel millions of restless thoughts that want to come out, but my head is weary and my brain refuses to light up the darkness (5).
After that, events unfolded rapidly. Jacques joined the Union of Jewish Youth, in which he was an active member in Roanne. This was a Resistance organization that worked in secret and sought to free the country by fighting against the Nazis. The movement included about 500 activists in several cities.
 

The arrest

A statement dating from 1966 tells us that in the context of his clandestine activities Jacques used to go back and forth between Roanne and Toulouse.

Statement by Jacques Kott about Jacques’ involvement in the Resistance, 1966 (10_annexe_attestation_resistance_1966)

According to his friend Jacques Kott, with whom Mr. Gerard Jakubowicz spoke, he was involved in writing an underground newspaper. In any case, according to one of the documents we were able to consult, Jacques was arrested by the police in Toulouse in January 1944: “arrested for belonging to the resistance (as an active Resistance fighter)”

Arrest record, Toulouse, January 1944 (11_annexe_arrêté_toulouse)

Another reason given in the documentation for Jacques’ imprisonment is: “Jude”, meaning “Jew”.  His nationality was classified under the term “staatenlos“, “with no national affiliation”, meaning “stateless”. On the Certificate of Incarceration number 907.819, the Germans noted that Jacques had been sent from Drancy to Auschwitz on July 31, 1944.

Certificate of Incarceration (12_annexe_certificat_incarceration)

 
 
In the following section, we provide two versions of events and try to corroborate each of them.

Life behind barbed wire

The Germans interned Jacques in Compiègne, at a camp in Royallieu called “Fronstalag 122“. We found a document on the GENI page which states that he was arrested in Roanne on May 18, 1944. He undoubtedly arrived in Compiègne towards the end of May.

Document about deportations from the Loire showing Jacques’ arrest in Roanne, 18.05.1944 (13_annexe_arrete_a_Roanne_18.05.1944)

According to the archive documents that we received from the “Convoy 77” project, Isaak Jacques Jakubowicz was transferred from Compiègne to the Drancy camp (no. 24.897) which was about 8 miles (12 km) from Paris. He would have arrived there on July 6, 1944 and been issued with the registration number 41.739. The last known address before the arrest was given as 26, Allée de Barcelone in Toulouse. However, we have also seen documents mentioning the town of Roanne as his last known address.

Archive document from 1967 mentioning dates that Jacques was in Compiègne and Drancy (14_annexe_compiegne_drancy_copie_1967)

He waited for the final verdict to be delivered in Compiègne. On July 31, 1944, the German enemy reportedly deported him on Convoy 77, heading for the German concentration camp in Auschwitz, Poland, the largest of the Third Reich’s concentration camp complexes.
It is difficult, however, if not impossible, to provide reliable, accurate information on the period following his arrest.

Brandla Jakubowicz, Jacques’ mother (15_annexe_la_mère)

After the war, his mother, Brandla Jakubowicz submitted various requests to find out the truth, but she received sometimes contradictory documents about the final months of her son’s life. There are, however, documents confirming that he was present on Convoy 77 from Drancy to Auschwitz:

 Convoy 77 deportees list (16_annexe_liste_convoi_77)

We also found a document in Polish in reply to Charles Jakubowicz request to the Auschwitz archives department in 1978.  The director of the museum confirmed that Jacques Jakubowicz had arrived on Convoy 77 from Drancy, but he could not say with 100% certainty what fate had befallen Jacques due to a lack of documentary evidence.

Reply from Auschwitz in Polish, 1978 (17.1 annexe Auschwitz 1978 polonais)

Reply from Auschwitz, French translation, 1978 (17.2 annexe Auschwitz 1978 français)

There are also documents that say that Jacques died in Germany. Might it be that someone thought Auschwitz was in Germany?

Extract from the town of Roanne civil register, saying that Jacques died in Germany (18_annexe_fiche_état_civil_Roanne_1967)

The second version is based on the testimony of a lady and on the fact that it seems illogical to have transferred a condemned man to be deported from Compiègne to Drancy, all the more so at a time when the landing had already taken place. Now, the family says this:
Until now, it was thought that Jacques had died in Auschwitz. However, Ms. Charlotte Golgewitch’s recent testimony contradicts this assertion: Jacques reportedly died in Dachau. He escaped to Roanne from the train that took him from Bordeaux to Auschwitz. He then found refuge at Le Coteau, just outside Roanne, with Charlotte’s family, before being recaptured a few weeks later by the (French?) police. What is most striking is that his name appears in the list of deportees at the end of the book “The Last Train”, written in 1962 by the historian Christian Bernadac. In July 1944, the said train transported a thousand French Resistance fighters from Compiègne to Dachau. There are no other Jewish names in this list. One might think that the Germans, having no other train at their disposal, put him in with the resistance fighters. That’s what he was, by the way, a resistance fighter. It is not certain that he arrived alive at Dachau because a third of the deportees died on the journey due to the heat, the lack of water and the collective madness that took hold of human beings subjected to such living conditions, etc. (6).

Reconstruction of the route of the death train (19_annexe_train_de_la_mort_reconstitution_itineraire)

The book “Le train de la mort”, “The Death Train” (20.1_20.2_annexe_livre_train_de_la_mort)

In our research we came across the website of the Foundation for the Memory of the Deportation on which Jacques Jakubowicz is mentioned as having been a prisoner in Dachau, but question marks have been added after his name (7).
Mr. Jakubowicz has sent us his analysis of the current state of play:
“These two convoys left after the Allied landings had already taken place (on June 6, 1944). At that time, the Germans had more to do than to make accurate lists: they still wanted to send as many Jews and resistance fighters as possible to their deaths. In May 1944, at Roanne station, Jacques escaped from a train going from Toulouse to Drancy. He was then recaptured and sent to Compiègne. From there he was put on the “train de la mort” (a train for resistance fighters) which left Compiègne on July 2 and arrived at Dachau on July 5. Around a third of the prisoners died during the journey.
(Jacques was probably one of them).
As for his presence on the departure lists from Drancy, I think that the Nazis simply took the list of prisoners who had left Toulouse and did not check whether a prisoner had escaped. These things are not 100% clear because there are contradictory documents and some of them are even completely wrong: at the time of the Liberation they were in such a hurry and didn’t care too much about the truth.”
What is important is that life goes on, and that the Jakubowicz family, and his nieces and nephews, remember their uncle Jacques. We are grateful to have been able to use the resources that the family had made available on the Internet.
On the photo of Jacques’ brother Charles’ wedding to Liliane Blima, in Nîmes, all of the family and their friends must have been delighted at the prospect of a gradual resumption of normal life.

Charles’ wedding photo (21_annexe_mariage_Charles)

As Gérard Gerszon Jakubowicz writes:
It was certainly a big wedding for the time. Right after the war. Most of the family was there. I was born just nine months later, right on schedule, you know.…
And it is life and the new generations that we must think about, in honoring the memory of those whose lives were so short and so sad.
 

Internet sources:

(1)  https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/k/831-kalisz/99-historia-spolecznosci/137430-historia-spolecznosci
(2) https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/k/831-kalisz/113-zabytki-kultury-materialnej/28181-zydowskie-gimnazjum-koedukacyjne-w-kaliszu-ul-kilinskiego-13
(3) https://www.geni.com/people/Hanoch-Jacob-Jakubowicz/345504325090011764?through=345504690680011783#/tab/overview
(4) http://kalisz.liszewski.info/index.php/2014/prekursor-kaliskich-fotografikow-wincenty-franciszek-boretti-1859-1932/
(5) https://www.geni.com/photo/view/345922961320012931?album_type=photos_of_me&end=&photo_id=4812371912680115176&project_id=&start=&tagged_profiles
(6) https://www.geni.com/people/Izaak-Gerszon-Jakubowicz/345922961320012931
(7) http://www.bddm.org/liv/details.php?id=I.240.
 

Image library

 
Contributor(s)
Kinga Dubel, Marta Danek and Róża Majchrzak, students at the bilingual high school No1 at Poznan, in Poland, with the guidance of Ms. Anna Klinger, their French teacher.
 [:pl]

BIOGRAFIA Isaaka Gerszona Jaques’a JAKUBOWICZA

Nazywamy się Kinga Dubel, Marta Danek  i Róża Majchrzak. Uczęszczamy do dwujęzycznego liceum nr 1 w Poznaniu w Polsce, gdzie uczymy się języka francuskiego. Wraz z naszą nauczycielką francuskiego, panią Anną Klinger miałyśmy okazję i szansę uczestniczyć w projekcie „Convoi 77”.

W dniu, w którym po raz pierwszy zobaczyłyśmy zdjęcie młodego Isaaka urodzonego 150 kilometrów od Poznania, rozpoczęło się poszukiwanie informacji na temat jego przedwcześnie zakończonego, krótkiego życia.
Dzięki obecnym możliwościom Internetu udało się nawiązać kontakt z bratankiem Isaaka, panem Gérardem  Jakubowiczem, który podzielił się z nami materiałami  o wujku oraz jego bliskich ( przesyłamy mu ogromne podziękowania). Nazywa go „wujkiem Jacques” i dlatego będziemy używać obydwu imion.
Cel niniejszej pracy stanowiło odtworzenie życia Isaaka, pogłębienie wiedzy historycznej oraz naszych kompetencji językowych w języku francuskim, ale również skłonienie ludzi do refleksji, aby nie dopuścić więcej do takiego okrucieństwa, nie pozwolić na pozostanie obojętnym i zachować te wydarzenia w pamięci. Można odwołać się do słów Zofii Nałkowskiej z 1946: „Ludzie ludziom zgotowali ten los”.
Wykorzystałyśmy dokumenty udostępnione przez organizatorów „Transportu 77”, a  również zdjęcia i dokumenty ze strony geni.com, a także z innych źródeł, które podajemy pod tekstem.
Wprowadzenie
Isaak Jacques Jakubowicz urodził się 17 grudnia 1922 roku w Kaliszu w Polsce. Informacje na temat jego dzieciństwa oraz młodości są bardzo skąpe. Był najmłodszym dzieckiem Hanocha (Jacob) i Brandli (Bronia, Bradjal). Miał brata, Charlesa Szaję, urodzonego w 1914 roku oraz siostrę HélèneChaja (Fradela, Charlotte Lewinger), urodzoną w 1919 roku.
1_aneks_drzewo_genealogiczne
2_aneks_Charles_Helene_Kalisz_1921

Kalisz i wspólnota żydowska

Rodzina Jakubowiczów żyła w Wielkopolsce, na środkowo-zachodniej części kraju- początkowo w Sieradzu, później w Kaliszu odległym o 55 km. W Kaliszu Żydzi mieszkali w dzielnicy, w której centrum znajdował się słynny skwer Rozmarek – „targ koński ” w jidysz. W 1908 prawie 40- tysięczne miasto zamieszkiwało ponad 14 tys. Żydów, co stanowiło ok. 35% tamtejszej ludności. Okazywali oni niesamowite zaangażowanie w rozmaitych dziedzinach takich jak sport, teatr amatorski, muzyka oraz kształcenie. Stworzyli różne organizacje jak np. Żydowskie Towarzystwo Gimnastyczno-Sportowe czy Towarzystwo Żydowskich Szkół Średnich.
Judaizm pełnił ważną rolę w mieście. Drewniana synagoga położona w centrum żydowskiej dzielnicy została wybudowana przez króla Kazimierza Wielkiego w 1358 roku. W XVII wieku postawiono już kamienny budynek. W 1852 roku została zniszczona podczas pożaru, a w 1878 ucierpiała na skutek zamieszek religijnych. W 1939 naziści zdewastowali świątynię. W 1940 w celu upokorzenia Żydów wydali im rozkaz zburzenia jej (1).
Obecnie można znaleźć kilka zabytków wspominających istnienie społeczności żydowskiej w Kaliszu m.in. tabliczki z polskimi, hebrajskimi  i angielskimi napisami upamiętniające obecność Żydów w mieście na przestrzeni wieków. Współcześni artyści zaproponowali także ciekawe elementy architektoniczne, aby uwypuklić jeszcze ten okres koegzystencji. Znajduje się tam również cmentarz z nagrobkami wykonanymi z kamieni odzyskanych z Kanału Rypinkowskiego.
Kalisz zasłynął też z utworzenia własnego „Statutu Kaliskiego” („Statut swobód żydowskich”), wydanego 8 września 1264 roku przez księcia Wielkopolski Bolesława Pobożnego. Dokument zapewniał wolności osobiste i bezpieczeństwo ludności żydowskiej. Został uznany również przez następnych władców: Kazimierza III w 1334r., Kazimierza IV w 1453r. oraz Zygmunta I w 1539 roku.
W Kaliszu istniało Żydowskie Gimnazjum Koedukacyjne  na ulicy Kilińskiego 13.  Otwarte w 1920 roku funkcjonowało aż do 1939. Program nauczania pokrywał się z zakresem materiału szkół publicznych. Dodatkowo nauczanymi przedmiotami były : hebrajski, historia narodu żydowskiego oraz studiowanie Talmudu (2). Aktualnie znajduje się tam oddział Biura Statystycznego.
Bratanek Isaaka powiedział, iż rodzina nie była przesadnie religijna. Jego ojciec, Charles, uczęszczał do polskiej szkoły. Wtedy, pod koniec  lat dwudziestych, na początku trzydziestych, część Żydów była już w trakcie asymilowania się w społeczeństwie polskim.
3_aneks_Charles_polska_szkoła_Kalisz_około _1925
Na szkolnym zdjęciu Charles siedzi na lewo od nauczycielki.
Udało się znaleźć kilka informacji na temat Hanocha, ojca rodziny, przywołanego przez swoją prawnuczkę w słowach:
Żył w Polsce aż do 1928 roku. Z zawodu był rzemieślnikiem i zajmował się hafciarstwem. Był to człowiek szanujący tradycje żydowskie, ale traktował dość swobodnie judaizm – na zdjęciach widzimy go bez brody czy kapelusza (judenhut). Przybył do Francji na kilka lat przed własną rodziną, aby ulokować się tam i poszukać pracy. Od mojego ojca wiem, że pracował w Besançon i Lyon. W tamtym czasie często jeździł do Roanne, gdzie funkcjonowała już społeczność żydowska.
Był wysoki (nazywano go „der grosse”), pasjonował się grą w szachy, które pochłaniały sporo jego czasu (…). Thérèse Kott, która wtedy znała go, powiedziała mi, iż to był ktoś nadzwyczajnie dobrze wychowany. Zmarł na białaczkę w 1933 roku. (3)
Szukając informacji o warsztacie fotograficznym, z którego pochodzi zdjęcie Jakoba Jakubowicza (4_aneks_zdjęcie), dowiedziałyśmy się, że warsztat „Dyzma” był jednym z dwóch renomowanych kaliskich warsztatów, których właścicielem był Boretti i którego imię jest nadal znane w Kaliszu (4). Dzięki niemu mamy piękne zdjęcie ojca Izaaka, któremu zależało na tym, żeby dobrze się prezentować.

We Francji

Hanoch Jakubowicz wyjechał do Francji, ale nie znamy dokładnej daty wyjazdu. Jego rodzina poszła w jego ślady po kilku latach. 20 sierpnia 1932 roku, w wieku 10 lat, Isaak przybył do Roanne ze swoją matką Brandlą Jakubowicz, swoim bratem i siostrą.
5_aneks_dzieci_w_Roanne_1933
Z pewnością tęsknili za ojcem, który niestety w następnym roku zmarł na białaczkę.
Rodzina mieszkała pod różnymi adresami w Roanne: 62, ruedu Canal; 7, rue Burdeau.
W wieku 15 lat nastolatek podjął pracę jako praktykant (ślusarz). Nie wiemy dlaczego, ale w danym warsztacie pracował tylko jeden dzień – zgodnie z załączoną książeczką pracy.
6_aneks_książeczka_pracy_1937
Po osiągnięciu pełnoletności w 1940 r., Jacques złożył wniosek o naturalizację. Rząd ogłosił ustawę z 22 lipca 1940 r. będącą przedłużeniem ustawy z 10 sierpnia 1927 r. w sprawie uzyskiwania obywatelstwa. Rozszerzyła ona możliwości uzyskania obywatelstwa francuskiego.
7_aneks_informacja_o_wniosek_o_ naturalizację
Dzięki uprzejmości Pana Gérarda Jakubowicza byłyśmy w stanie „wirtualnie dotknąć” kolejnego ważnego dokumentu (ze zdjęciem!) wydanego 17 marca 1941 r. – dowodu tożsamości Jacquesa, ślusarza, Żyda, polskiej narodowości.
8_aneks_dowód_tożsamości_17.03.1941
Możemy łatwo sobie wyobrazić życie młodego chłopca, który chce spotkać się z przyjaciółmi, podróżować, poznać swoją nową ojczyznę – zdjęcie wykonane w Pont de Presles (Ile-de-France) 22 czerwca 1941 r. Widzimy tu 7 młodych ludzi, z Jacques’em pośrodku, który uśmiecha się delikatnie, obejmując przyjaciół.
Jak pisze jeden z członków rodziny Jakubowiczów, zdjęcie zostało zrobione w dniu inwazji Związku Radzieckiego (operacja Barbarossa) przez III Rzeszę.
9_aneks_ Jacques_z_przyjaciółmi_ 22.06.1941
Krótki przerwa na przytoczenie refleksji filozoficznych pochodzących z pamiętnika naszego bohatera,  z soboty 10 stycznia 1942 r:
Wojna zmieniła mój sposób życia (…) Wydaje mi się, że dźwigam brzemię na ramionach i w sercu (…) Mój umysł odmawia myślenia, wszystkie pomysły się mieszają i nic nie pozostaje oprócz czarnej dziury, a jednak w tej ciemności odczuwam miliony myśli, które są wzburzone i chcą wyjść, ale głowa jest zmęczona, a umysł nie chce oświetlić tej ciemności (5).
Potem wszystko potoczyło się szybko. Jacques został członkiem Żydowskiego Związku Młodzieży, z którym działał w Roanne. Była to podziemna organizacja ruchu oporu, która  dążyła do odzyskania wolności kraju, walcząc z nazistami. Ruch składał się z około 500 aktywistów w kilku miastach.

Aresztowanie

Zaświadczenie z 1966 r. mówi nam, że w ramach swoich tajnych działań Jacques krążył tam i z powrotem między Roanne a Tuluzą.
10_aneks_zaświadczenie _ruch oporu_1966
Według jego przyjaciela Jacquesa Kotta, z którym rozmawiał Gérard Jakubowicz, Jacques brał udział w redagowaniu tajnej gazety. W każdym razie, zgodnie z jednym z dokumentów, z którymi mogłyśmy się zapoznać, Jacques został aresztowany przez policję w Tuluzie w styczniu 1944 r: aresztowany za przynależność do ruchu oporu (aktywny członek ruchu oporu).
11_aneks_zatrzymanie_tuluza
Innym powodem uwięzienia przedstawionym w jego dokumentach jest termin: „Żyd”. Jego narodowość jest sklasyfikowana pod nazwą „staatenlos”, a więc „bez przynależności państwowej”. W zaświadczeniu o uwięzieniu  (numer 907.819) Niemcy wskazali, że Jacques został wysłany z Drancy do Auschwitz 31 lipca 1944 r.
12_aneks_akt _uwięzienia
W poniższym tekście przedstawimy dwie wersje wydarzeń, próbując uzasadnić każdą z nich.

Życie za drutem kolczastym

Niemcy internowali Jacquesa w Compiègne w obozie Royallieu pod nazwą „Fronstalag 122”. Znalazłyśmy dokument na stronie GENI, który wskazuje, że został on aresztowany w Roanne 18 maja 1944 r. Prawdopodobnie przybył do Compiègne pod koniec maja.
13_aneks_zatrzymanie_w _Roanne_18.05.1944
Według dokumentów archiwalnych, które otrzymałyśmy w ramach projektu „Transport 77”, Isaak Jacques Jakubowicz został przeniesiony z Compiègne do obozu w Drancy (numer 24.897), który znajdował się w odległości 12 kilometrów od Paryża. Miałby tam przyjechać 6 lipca 1944 z numerem 41.739. Ostatnie miejsce zamieszkania przed aresztowaniem wskazuje na 26, Allée de Barcelone w Tuluzie, ale w innych dokumentach jest mowa o Roanne jako ostatnim znanym miejscu zamieszkania.
14_aneks_archiwa_1967
Czekał na końcową decyzję w Compiègne do 31 lipca 1944, kiedy niemiecki wróg deportował go w „Transporcie 77” w stronę niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz w Polsce, największego obozu koncentracyjnego w Trzeciej Rzeszy.
Dostarczenie wiarygodnych i pewnych informacji o okresie po aresztowaniu jest trudne, jeśli nie niemożliwe.
Po wojnie, Brandla Jakubowicz (15_aneks_matka) składała podania, by poznać prawdę, ale często otrzymywała sprzeczne dokumenty dotyczące ostatnich miesięcy życia syna. Istnieją dokumenty potwierdzające jego obecność w transporcie 77 z Drancy do Auschwitz:
16_aneks_lista_konwój_77
Poza tym istnieje również dokument w języku polskim  poświadczający tę wersję zdarzeń – odpowiedź na pytanie skierowane przez Charlesa w 1978 r. do archiwów Auschwitz (Państwowe Muzeum Oświęcim – Brzezinka). Dyrektor muzeum potwierdza przybycie Jacquesa Jakubowicza w transporcie 77 z Drancy, ale nie może powiedzieć w 100%, jaki los spotkał Jacquesa z powodu braku dokumentów.
17.1_ aneks_ Auschwitz _1978_ polski
17.2_aneks_Auschwitz_1978_ francuski
Sprawa stanowi skomplikowaną zagadkę, gdyż są także dokumenty, które mówią, że Jacques umarł w Niemczech. Być może ktoś sądził, że Auschwitz znajdowało się na terenie Niemiec…
18_aneks_dokument_stanu_cywilnego_Roanne_1967
Druga wersja opiera się na świadectwie jednej osoby i bazuje na fakcie, iż przeniesienie osoby skazanej na deportację z Compiègne do Drancy wydaje się nielogiczne,  tym bardziej, że w tym czasie lądowanie aliantów już miało miejsce. Aktualnie rodzina prostuje fakty:
Do tej pory uważano, że Jacques zmarł w Oświęcimiu. Jednak ostatnie zeznanie pani Charlotte Golgewitch zaprzecza takiemu zakończeniu historii młodzieńca: Jacques miałby umrzeć  w Dachau. Uciekłszy w  Roanne z pociągu, który wiózł go z Bordeaux do Auschwitz. Wówczas miałby znaleźć schronienie w Coteau (obok Roanne) w rodzinie Charlotte … zanim został złapany kilka tygodni później przez (francuską?) policję. Najbardziej uderzające jest to, że jego nazwisko pojawia się na liście deportowanych na końcu książki „Ostatni pociąg” napisanej w 1962 r. przez historyka Christiana Bernadaca. Pociąg ten przetransportował w lipcu 1944 r. tysiąc francuskich bojowników ruchu oporu z Compiègne do Dachau. Na tej liście nie ma innych żydowskich nazwisk. Prawdopodobnie, nie mając do dyspozycji żadnego innego pociągu, Niemcy napełnili go bojownikami ruchu oporu, a był on właśnie w ruchu oporu.  Nie jest pewne, czy dojechał żywy do Dachau, ponieważ w tym transporcie jedna trzecia deportowanych umarła po drodze z powodu upału, braku wody, zbiorowego szaleństwa, które opanowało  istoty ludzkie poddane  takim warunkom życia itp.(6)
19_aneks_pociąg_śmierci_rekonstrukcja_trasy
20.1_20.2_aneks_książka_pociąg_śmierci
W naszych poszukiwaniach natrafiłyśmy na stronę Fundacji Pamięci o Deportacji, w której wymienione jest nazwisko Jacquesa Jakubowicza jako więźnia Dachau, ale są tu postawione znaki zapytania (7).
Pan Gérard Jakubowicz przesłał nam poprawioną analizę wersji zdarzeń:
Te dwa konwoje wyjechały, gdy w Normandii wylądowalijuż alianci  (6 czerwca 1944 r.). W tamtym czasie Niemcy mieli zatem ważniejsze sprawy na głowie niż tworzenie doskonałych list: wciąż chcieli wysłać na śmierć maksymalną liczbę Żydów i bojowników ruchu oporu. Jacques uciekł w maju 1944 z pociągu na dworcu w Roanne, który jechał z Tuluzy do Drancy. Został schwytany i wysłany do Compiègne. Stamtąd zabrał go „pociąg śmierci” (pociąg bojowników ruchu oporu), który wyjechał 2 lipca z Compiègne i przybył 5.07 do Dachau. Jedna trzecia więźniów zmarła podczas podróży (Jacques był prawdopodobnie jednym z nich).
Jeśli chodzi o jego obecność na listach deportowanych do Drancy, myślę, że naziści po prostu wzięli listę więźniów, którzy opuścili Tuluzę, i nie sprawdzili, czy więzień uciekł. Sprawy te nie są w 100% jasne, ponieważ znajdujemy sprzeczne dokumenty, a niektóre nawet całkowicie błędne: w momencie wyzwolenia trzeba było działać szybko i nie przejmowano się zbytnio prawdą historyczną.
Ważne jest to, że życie toczy się dalej, że rodzina Jakubowiczów, że jego siostrzenice i siostrzeńcy pamiętają swojego wuja Jacquesa. Jesteśmy wdzięczne, że mogłyśmy wykorzystać zasoby, które rodzina umieściła w Internecie.
Na zdjęciu ze ślubu Charlesa (brata Jacquesa) z Liliane Blima w Nîmes, jest cała rodzina, przyjaciele, którzy mieli się radować z idei normalnego życia, które stopniowo powracało.
21_aneks_ślub_Charles
Jak napisał to Gérard Gerszon Jakubowicz:
Był to bez wątpienia wspaniały ślub. Zaraz po wojnie. Była tam duża część rodziny. Urodziłem się dokładnie  9 miesięcy później, w odpowiednim terminie…
Więc należy myśleć o życiu i następnych pokoleniach, ale równocześnie uczcić pamięć tych, których życie było zbyt krótkie i smutne…
 

Nasze źródła internetowe:

(1) https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/k/831-kalisz/99-historia-spolecznosci/137430-historia-spolecznosci
(2) https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/k/831-kalisz/113-zabytki-kultury-materialnej/28181-zydowskie-gimnazjum-koedukacyjne-w-kaliszu-ul-kilinskiego-13
(3) https://www.geni.com/people/Hanoch-Jacob-Jakubowicz/345504325090011764?through=345504690680011783#/tab/overview
(4) http://kalisz.liszewski.info/index.php/2014/prekursor-kaliskich-fotografikow-wincenty-franciszek-boretti-1859-1932/
(5) https://www.geni.com/photo/view/345922961320012931?album_type=photos_of_me&end=&photo_id=4812371912680115176&project_id=&start=&tagged_profiles
(6) https://www.geni.com/people/Izaak-Gerszon-Jakubowicz/345922961320012931
(7) http://www.bddm.org/liv/details.php?id=I.240.